ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η έρευνα της ιστορίας ενός κατεχόμενου χωριού αποτελεί εξ αντικειμένου δύσκολο εγχείρημα, που απαιτεί πολύ μόχθο και πολύ χρόνο. Αφ’ ενός λείπουν όλες εκείνες οι γραπτές πηγές αναφοράς, όπως είναι τα κοινοτικά μητρώα γεννήσεων και θανάτων, τα εκκλησιαστικά μητρώα βαπτίσεων, γάμων και κηδειών, τα σχολικά μητρώα, οι τίτλοι ιδιοκτησίας κτημάτων, που αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια και έχουν άμεση σχέση με τη δημογραφική πτυχή της έρευνας. Αφ’ ετέρου οι χωριανοί, που αποτελούν την αναντικατάστατη, πολύτιμη πηγή της λαϊκής παράδοσης είναι διασκορπισμένοι σ’ ολόκληρη την επικράτεια της ελεύθερης Κύπρου, ακόμη και σε μακρινές χώρες του εξωτερικού.

Η λαίλαπα, όμως, της τουρκικής εισβολής, ο βίαιος ξεριζωμός των κατοίκων από πόλεις και χωριά και η συνεχιζόμενη κατοχή τους επιβάλλουν τη διάσωση της λαϊκής μνήμης και παράδοσης προτού είναι αργά. Δεν επιτρέπεται καμιά ολιγωρία, όσο μεγάλες και αν είναι οι δυσκολίες.

Η επικοινωνία μου με τους χωριανούς είχε ως πρωταρχικό στόχο τη συλλογή των απαραίτητων δημογραφικών στοιχείων για τη σύνθεση του γενεαλογικού δένδρου των οικογενειών από το 1850 και μετά, ίσαμε το 1974. Εκτός από την καταγραφή ονομάτων και επαγγελμάτων, επιδιώχθηκε να καταγραφούν, όπου ήταν δυνατό, η εκπαίδευση και ο τόπος διαμονής του καθενός. Η καταγραφή αυτών των στοιχείων ήταν απαραίτητη προκειμένου να επισημανθεί η κοινωνική αλλαγή στο χωριό, την οποία αποτυπώνουν η επαγγελματική, η εκπαιδευτική και η γεωγραφική κινητικότητα, κατά την πιο πάνω περίοδο.

Δεύτερος στόχος μου κατά την επικοινωνία με τους χωριανούς, εξίσου, αν όχι και πιο σημαντικός από τον πρώτο, ήταν η καταγραφή λαογραφικού υλικού. Ομολογώ ότι αυτή η δραστηριότητα ήταν και επίμοχθη και χρονοβόρα. Μου πρόσφερε, όμως, τη μοναδική εμπειρία και χαρά της μετάληψης από τον πλούτο της λαϊκής ψυχής, είτε αυτή εκφράζεται με τη μορφή του παραμυθιού, του τραγουδιού, της παροιμίας, του εθίμου, είτε, ακόμη της αφήγησης γεγονότων, τα οποία η συλλογική μνήμη προεκτείνει σε βάθος χρόνου.

Το ενδιαφέρον μου, βέβαια, για την καταγραφή λαογραφικού υλικού υπήρχε από τα νεανικά μου χρόνια. Μέρος μάλιστα του υλικού που κατέγραφα από τότε έχει δημοσιευθεί.

Οι επαγγελματικές μου ασχολίες ως εκπαιδευτικού δεν μου επέτρεπαν τότε να αφιερώνω στη λαογραφία όσο χρόνο επιθυμούσα. Η επικοινωνία μου, όμως, με πολλούς φορείς της λαϊκής παράδοσης, κατά τη διάρκεια της έρευνας μου για την Ιστορία του χωριού μου με παρώθησε να αφιερώσω στη λαογραφία αρκετό χρόνο, εγγίζοντας διάφορες πτυχές της. Ως αποτέλεσμα αυτής της επικοινωνίας προέκυψαν η ενότητα Πέντε Αφηγήσεις, όπου αναφέρονται σε πρόσωπα και γεγονότα του 19ου αι., της αρχής του 20ου αι. και η μεγάλη ενότητα Λαογραφία που καλύπτει ήθη και έθιμα του Δωδεκάμερου, της Αποκριάς, της Λαμπρής και του κύκλου της ζωής, γητέματα και γιατροσόφια, δεισιδαιμονίες και προλήψεις, παρατηρήσεις και προβλέψεις για τον καιρό, παροιμίες, μύθους, παραμύθια και δημοτικά τραγούδια.

Η λαογραφία μάς αποκαλύπτει ότι τα έθιμα και γενικά οι παραδόσεις και οι δοξασίες έχουν πολύ βαθιές ρίζες στον χρόνο. Μπορεί ν’ αλλάζουν όνομα από καιρού εις καιρόν, αλλά συχνά μαρτυρούν την επιβίωση αρχαίων παραδόσεων. Τούτα επιβεβαιώνουν τα έπη του Ομήρου, οι νεκρικοί διάλογοι του Λουκιανού και τα έργα πολλών άλλων αρχαίων συγγραφέων.

Πιστεύω ότι οι δύο πιο πάνω ενότητες, καθώς και η ενότητα Πρόσωπα και γεγονότα, συμβάλλουν, ώστε η εικόνα της ζωής και των παραδόσεων του χωριού να είναι πιο ολοκληρωμένη και πιο σαφής.

Φιλοδοξία μου στην πορεία της μελέτης ήταν η μελέτη και τεκμηρίωση των πραγμάτων στο γίγνεσθαι και όχι η στατική αντίκριση τους. Γι’ αυτό και η αναδίφηση γεγονότων, καταστάσεων, νόμων, κανονισμών και θεσμών. Το κατά πόσο αυτή η πρόθεσή μου έχει επιτευχθεί και σε ποιο βαθμό, αφήνεται στην κρίση του αναγνώστη.

Η εργασία αυτή θα ήταν αδύνατο να διεκπεραιωθεί χωρίς το αμέριστο ενδιαφέρον και τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έδωσαν οι χωριανοί μου. Νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά, όχι μόνο τους επώνυμους που αναφέρονται στην εργασία, αλλά και όλους όσοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με βοήθησαν. Χωρίς την πολύτιμη προσφορά τους η εργασία θα ήταν ελλιπής.

Το βιβλίο «Το χωριό Άγιος Ερμόλαος» αποτελεί, βέβαια, κατάθεση ψυχής. Σ’ όλη μου τη ζωή ένιωθα ένα ισχυρό δεσμό αγάπης προς τη γενέτειρά μου, τους ανθρώπους και τις παραδόσεις της. Ζούσα τον παλμό της ζωής της. Τις χαρές και τις λύπες της. Έζησα και από τις πίκρες της την πιο μεγάλη. Την πίκρα της προσφυγιάς αλλά και την προσδοκία της επιστροφής.

Θερμά ευχαριστώ τους πιο κάτω, που παραχώρησαν φωτογραφικό υλικό, το οποίο εμπλούτισε ουσιαστικά την εργασία: Πανιερώτατο Επίσκοπο Χύτρων κύριο Λεόντιο, Αναστασία Ιωάννου-Σαλαφώρη, Ανδρέα Πάκκο, Ανδρέα Χαράλαμπου Πογιατζή, Ανδρέα Γρηγορίου, Ανδρέα Χ. Καψάλη, Ανδρέα Χρυσοστόμου, Ανδρονίκη Δαμιανού-Δημητρίου, Ανδρούλα Ιωάννου Διονυσίου, Ανδρούλα Ι. Κασάπη-Βιολάρη, Ανδρούλα Σ. Παφίτη-Σαββίδη, Ανδρούλα Χρ. Πιερή-Χατζηκυπριανού, Άννα Καλαβά, Αντιγόνη Π. Κατσούρη, Άντρη Νικολάου-Νησιώτου, Άντρη Ευσταθίου, Άντρο Κ. Παρμακλή, Αρτέμη Στασή, Βαρβάρα Κουμίδου-Γρηγορίου, Βασιλική Χρ. Εμμανουήλ-Ζήνωνος, Γεώργιο Α. Ιδαλία, Γεώργιο Α. Κουμίδη, Γιωργούλα Κ. Γρηγορίου-Χαραλάμπους, Ελένη Γ. Χατζησάββα, Έλλη Αβρααμίδου, Έλλη Ι. Φλουρέντζου-Ενωτιάδου, Ευδοκία Μιλτιάδου-Κωνσταντίνου, Ζωή Νικολάου-Πολυδώρου, Ηλία Ν. Παφίτη, Ηλία Πολυδώρου, Θεοδώρα Γρηγορίου-Χατζηθεοδώρου, Ιούλιο Γεωργίου, Ιωάννη Κ. Λουκαΐδη, Καίτη Στ. Ευσταθίου-Σωτηρίου, Κυπρούλα Στ. Χαραλάμπους, Κύπρο Χαραλάμπους, Κώστα Ν. Καράμανο, Κώστα Χρυσάνθου, Λευτέρη Ι. Ελευθερίου, Μαρούλα Ξενοφώντος-Φασουλιώτου, Μάρω Νεοφύτου-Ιορδάνου, Μελή Πίττα, Νίκο Α. Λιβέρη, Νίκο Ι. Μελισσά, Ξάνθο Α. Χατζηθωμά, Ξένια Νικολάου-Πέτρου, Παναγιώτα Αρτεμίου-Χριστοφόρου, Παναγιώτη Στ. Μουζάκη, Παπαματθαίο Παπαδόπουλο, Παπαχαράλαμπο Ηρακλέους, Πανίκο Θεοφάνους, Παρθένα Π. Επισκόπου, Παύλο Ι. Μελισσά, Πέτρο Ιακώβου, Ρίκη Α. Χρίστου-Μιλτιάδου, Σάββα Κλεάνθους, Σάββα Κ. Παφίτη, Σούλα Χ. Πολυδώρου-Ποταμάρη, Τούλα Στ. Διονυσίου-Θεοδώρου, Χαραλαμπία Ι. Θεοδούλου-Νέστορος, Χαρίκλεια Ι. Χαραλάμπους-Κωνσταντίνου, Χριστάκη Μ. Παπαδόπουλο, Χριστίνα Ν. Χατζηγιάννη-Ττέτζερη, Χρυσή Παπαπολυδώρου-Μιγιάκη, Χρυσούλα Νικολάου-Ιακώβου, Χρυστάλλα Κ. Καζέλη-Λουκαΐδου, Χρυστάλλα Χ. Πολυδώρου-Σάββα.

Οφείλω ιδιαίτερη μνεία της προσφοράς του Κωνσταντίνου Σολωμού, ο οποίος έθεσε στη διάθεσή μου το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του.

Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στον ερευνητή κ. Κωστή Κοκκινόφτα, ο οποίος έθεσε στη διάθεση μου την πλούσια βιβλιοθήκη του, που περιέχει σπάνια και δυσεύρετα κυπρολογικά βιβλία και είχε, επιπρόσθετα, την καλοσύνη να διεξέλθει το κείμενο της μελέτης στην αρχική του μορφή. Τον ευχαριστώ ολόψυχα για τις πολύτιμες παρατηρήσεις και εισηγήσεις του. Οιαδήποτε τυχόν λάθη στο βιβλίο βαρύνουν, φυσικά, τον συγγραφέα.

Ευχαριστίες οφείλω στο Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης του Υπουργείου Γεωργίας , Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον Ανώτερο Γεωλογικό Λειτουργό του πιο πάνω Τμήματος κ. Ευστάθιο Κυριάκου, ο οποίος είχε την καλοσύνη να επισκεφθεί το χωριό και να δώσει τους επιστημονικούς γεωλογικούς και γεωμορφολογικούς όρους που αναφέρονται στη μελέτη. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω, επίσης, στον Γεωλογικό Λειτουργό κ. Κλεόπα Χατζηχαραλάμπους, που επιμελήθηκε τη μεταφορά του Γεωλογικού Χάρτη Αγίου Ερμολάου στο βιβλίο.

Ολόψυχα ευχαριστώ την ιστορικό, ερευνήτρια και ποιήτρια κ. Νάσα Παταπίου, η οποία διάβασε το κείμενο για τη Φραγκοκρατία και μου έδωσε πληροφορίες για την οικογένεια του φεουδάρχη, Plissin Mustatoso, στον οποίο ο βασιλιάς Ιάκωβος Β’ είχε δωρίσει τον Άγιο Ερμόλαο, μαζί με δύο άλλα χωριά, τον Σύσκληπο και το Φασλί στην Πάφο.

Θεωρώ χρέος μου να ευχαριστήσω θερμά τον τέως διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων δρα Παύλο Φλουρέντζο, ο οποίος μου επέτρεψε να αναδιφήσω το ευρετήριο της Αρχαιολογικής Επισκόπησης Κύπρου του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Ευχαριστώ, επίσης, θερμά την αρχαιολόγο κ. Ευτυχία Ζαχαρίου Καΐλα για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έχει δώσει καθώς και για την παραχώρηση των δύο φωτογραφιών ευρημάτων που δημοσιεύονται στη μελέτη.

Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον διευθυντή Υπηρεσίας Εποπτείας και Ανάπτυξης Συνεργατικών Εταιρειών κ. Κωνσταντίνο Λύρα, ο οποίος μου παραχώρησε άδεια να μελετήσω τους φακέλους των συνεργατικών ιδρυμάτων Αγίου Ερμολάου, τον Πρώτο Συνεργατικό Λειτουργό κ. Λεωνίδα Λεωνίδου και τη Γραμματειακή Λειτουργό κ. Ανδρούλα Κουφαλίδου για την άριστη συνεργασία τους.

Το Κοινοτικό Συμβούλιο και το Προσφυγικό Σωματείο του χωριού μου υπήρξαν σταθεροί συμπαραστάτες στην προσπάθεια μου να συγκεντρώσω τα απαραίτητα στοιχεία για ολοκλήρωση της μελέτης. Γι’ αυτή την πολύτιμη αμέριστη συμπαράσταση, καθώς και την απόφασή τους να επιχορηγήσουν την έκδοση, ευχαριστώ θερμά τα δύο σώματα.

Θερμά, επίσης, ευχαριστώ την Ιερά Μονή Αγίου Νεοφύτου για την απόφασή της να επιχορηγήσει μέρος του κόστους εκτύπωσης.

Ευχαριστώ τέλος τη σύζυγο μου, Ανδρούλα, και τα παιδιά μου, Παρασκευά και Πανίκο, για τη συμπαράσταση και τη συνεργασία τους.

Ανδρέας Π. Πολυδώρου